Kiểm tra đánh giá chiến lược doanh nghiệp

Quản trị chiến lược giúp doanh nghiệp xác định rõ mục tiêu và định hướng nhưng là một quá trình dài hạn và phải luôn đảm bảo sự phù hợp giữa chiến lược với yêu cầu và những biến động môi trường trên cơ sở hoạt động kiểm tra, đánh giá định kỳ chiến lược nhằm xác định chênh lệch và đưa ra các hành động, giải pháp điều chỉnh kịp thời.

1. Tổng quan về kiểm tra, đánh giá chiến lược

Về bản chất, kiểm tra và đánh giá chiến lược là quá trình phát hiện những vấn đề ảnh hưởng đến kết quả thực hiện chiến lược, nhằm cảnh báo và đưa ra các biện pháp kịp thời điều chỉnh sửa chữa thích hợp.

Kiểm tra và đánh giá chiến lược giữ vai trò trọng tâm trong quản lý chiến lược; là quá trình đo lường và lượng giá các kết quả chiến lược, thực thi những hành động điều chỉnh để đảm bảo thực hiện các mục tiêu chiến lược và đáp ứng với những điều kiện thay đổi của môi trường. Đôi khi chiến lược có vẻ logic và hợp lý tuy nhiên trong quá trình thực hiện lại không hiệu quả chỉ vì một số nguyên nhân như thiếu nguồn lực, hay thông tin không cập nhật … Vì vậy, trong quá trình thực hiện chiến lược, doanh nghiệp cần triển khai các hoạt động kiểm tra đánh giá cũng như các hoạt động điều chỉnh phù hợp. Quy trình nhằm các mục đích chính sau:

• Phát hiện những cơ hội mới và né tránh các đe dọa ;
• Duy trì kết quả phù hợp với mong muốn của nhà quản trị;
• Giải quyết các vấn đề tồn tại;
• Đưa ra các định hướng đúng đắn và phù hợp trong bối cảnh mới; đảm bảo doanh nghiệp đi theo đúng hướng và điều chỉnh các hoạt động cần thiết;
• Tạo sự tự tin cho các thành viên, không chỉ người quản lý và cả nhân viên sẽ có động lực làm việc và duy trì công việc nhằm đạt hiệu quả cao.

2. Hình thức tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá chiến lược

Theo hiệp hội kế toán Mỹ, kiểm tra là quá trình tập hợp và đánh giá khách quan các quyết định về các hành động và sự kiện kinh tế nhằm xác định mức độ phù hợp giữa các quyết định này và các tiêu chuẩn thiết lập và truyền những kết quả cho những người cần sử dụng. Kiểm tra chiến lược là loại hình kiểm tra trong doanh nghiệp và cung cấp sự đánh giá rõ ràng tình thế chiến lược của doanh nghiệp. Để kiểm tra và đánh giá chiến lược, người ta thường sử dụng các nhóm kiểm tra sau nhằm đạt hiệu quả tối ưu:

• Nhóm độc lập: Đây là các đơn vị hoạt động tư nhân, cung cấp dịch vụ cho các tổ chức và thu tiền phí dịch vụ. Các nhóm độc lập sử dụng một tập hợp các tiêu chuẩn kiểm toán chung.
• Nhóm chính phủ : Đó chính là các nhân viên kiểm toán của chính phủ, có trách nhiệm đảm bảo cho các tổ chức hoạt động đúng pháp luật & chế độ chính sách của Nhà nước.
• Nhóm nội bộ là nhân viên trong chính doanh nghiệp đó, có trách nhiệm bảo vệ tài sản của doanh nghiệp và đảm bảo cho các quy trình kinh doanh phù hợp với thực tiễn

Để kiểm tra, đánh giá quá trình hoạch định và thực thi chiến lược doanh nghiệp cần xác định rõ các nội dung cần kiểm tra, đánh giá. Các giai đoạn xây dựng và thực hiện chiến lược có đặc tính khác nhau nên phải áp dụng nhiều hình thức kiểm tra, đánh giá khác nhau phù hợp với đối tượng cần kiểm tra. Về nguyên tắc nội dung cần kiểm tra ở mỗi hình thức kiểm tra phải phù hợp với đối tượng kiểm tra nên không thể giống nhau. Điều đó cũng có nghĩa là nội dung kiểm tra, đánh giá xuất phát từ nội dung chiến lược và phù hợp với nội dung của chiến lược cũng như các kế hoạch triển khai chiến lược kinh doanh.

Tổ chức hoạt động kiểm tra, đánh giá chiến lược doanh nghiệp liên quan đến các nội dung sau: Trước hết cần xác định tình thế hiện tại của doanh nghiệp trước và sau khi đã thực hiện chiến lược: doanh nghiệp đã đạt được những gì? Nội dung đầu tiên trong việc kiểm tra chiến lược là xác định tình thế hiện tại hay thực trạng của doanh nghiệp. Sau khi đã áp dụng chiến lược, kết quả thực hiện đã được như mục tiêu ban đầu hay chưa; nếu chưa đạt được, cần phân tích tình hình chiến lược hiện đang ở đâu, tìm hiểu nguyên nhân và lập kế hoạch điều chỉnh.

Quá trình kiểm tra không thể bỏ qua vai trò của các nhà quản trị chiến lược, là hội đồng quản trị và giới quản trị cao cấp, những người có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như quá trình hoạch định và thực thi chiến lược doanh nghiệp. Các nhà lãnh đạo này đã hoạch định chiến lược của doanh nghiệp như thế nào?; họ đã làm được gì để đem lại lợi nhuận cho doanh nghiệp? Kinh nghiệm và trình độ khả năng ra sao? Có thể đánh giá thế mạnh của đội ngũ lãnh đạo này theo kinh nghiệp công tác, khả năng quyết định, khả năng quản lý, am hiểu kinh doanh.

Yếu tố bên ngoài là yếu tố có ảnh hưởng không nhỏ trong quá trình kiểm tra chiến lược. Khi đã thực thi chiến lược, cần xem xét môi trường bên ngoài có thay đổi gì; bởi khi hoạch định mục tiêu chiến lược, ta cũng dựa trên việc phân tích môi trường bên ngoài. Đó là các cơ hội mà môi trường mang lại lợi ích cho doanh nghiệp cũng như nguy cơ tiềm ẩn từ đó. Cần phân tích hai mặt: môi trường xã hội hay vĩ mô và môi trường ngành. Môi trường xã hội bao gồm các nhân tố kinh tế, nhân tố chính trị (chính phủ, luật pháp, thuế..), nhân tố xã hội (đạo đức, phong cách sống, quan niệm sống..), nhân tố tự nhiên (yếu tố thời tiết, khí hậu). Môi trường ngành kinh doanh là nơi các doanh nghiệp trực tiếp liên hệ và cạnh tranh. Loại môi trường này được hình thành từ sức ép các đối thủ cạnh tranh hiện tại; đối thủ mới; từ khách hàng; đối tác và sản phẩm thay thế. Những thế lực này quyết định tới quy mô cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Tác động của chiến lược tới nó ra sao và cơ hội thu được là gì cũng như rủi ro có thể mắc phải trong tương lai. Việc rà xét lại các mục tiêu chiến lược là bước đánh giá về tính đúng đắn và hợp lý của những mục tiêu và chiến lược đề ra. Khi triển khai có phù hợp với môi trường hay chưa, nếu tương đồng thì cần điểu chỉnh nội dung chiến lược, nếu chưa thì phải điều chỉnh lại mục tiêu.

Bên cạnh môi trường bên ngoài, môi trường bên trong là một điểm không thể bỏ qua. Khâu kiểm tra này cho phép đánh giá điểm mạnh và điểm yếu của doanh nghiệp trong cấu trúc tổ chức, văn hóa doanh nghiệp và các nguồn lực chức năng (Marketing, tài chính, nghiên cứu và phát triển, nghiệp vụ (sản xuất, dịch vụ), quản trị nhân lực, hệ thống thông tin). Khả năng về nhân sự minh chứng rằng nếu doanh nghiệp có đội ngũ cán bộ quản lý có hiểu biết khác nhau sẽ có thể có các sáng tạo ý tưởng khác nhau cũng như đưa ra cách thực hiện chiến lược đúng hay sai. Văn hóa doanh nghiệp có phù hợp với chiến lược hay không, và cách thực hiện như thế có làm thay đổi gì hay không. Về mặt cơ cấu tổ chức, ta có thể dễ dàng thấy khi đặt ra các câu hỏi như cơ cấu tổ chức doanh nghiệp có phù hợp với việc thực hiện chiến lược không? Có hiệu lực trong việc thực hiện hay không? Chính vì thế phân tích cơ cấu tổ chức, phong cách làm việc và hiệu quả của nó tới quá trình thực hiện chiến lược là không thể bỏ qua.

Nội dung tiếp theo của kiểm tra, đánh giá chiến lược là phân tích các nhân tố chiến lược. Chính các nhân tố này sẽ quyết định đến kết quả hiện tại và tương lai. Đó là nhân tố bên trong và nhân tố bên ngoài. Nhân tố bên trong bao gồm các yếu tố trong nội bộ, cụ thể là các nguồn lực sẵn có của doanh nghiệp. Nhân tố bên ngoài có thể kể đến như yếu tố cạnh tranh… Cần phải kết hợp nhiệm vụ phải làm, mục tiêu cần đạt được với các vấn đề xoay quanh chiến lược nhằm tận dụng lợi thế cũng như xác định thời cơ kinh doanh cần nắm bắt.

Phân tích các lựa chọn phương án chiến lược cũng là một nội dung chính. Chiến lược được quyết định đưa ra thực hiện phải là tối ưu. Lựa chọn chiến lược phải tính đến các khả năng đáp ứng của nó: nó phải phù hợp với điều kiện môi trường, phù hợp với chính sách của công ty, phù hợp với khả năng của doanh nghiệp. Điều này sẽ cho phép doanh nghiệp có chiến lược kinh doanh khả thi. Ví dụ:

• Chiến lược thâm nhập thị trường tập trung vào các hoạt động marketing nhằm tăng thị phần cho các sản phẩm. Các trường hợp áp dụng chiến lược là: thị trường sản phẩm hay dịch vụ của doanh nghiệp chưa bão hòa; tỉ lệ tiêu thụ hay “ cầu” có khả năng gia tăng…
• Chiến lược phát triển thị trường là cách tìm thị trường mới để tiêu thụ sản phẩm đang sản xuất, có thể là tìm cách đưa sản phẩm vào thị trường mới. Chiến lược này chỉ có hiệu quả khi thị trường mới đó chưa bị bão hòa.Các trường hợp có thể áp dụng là : doanh nghiệp có sẵn kênh phân phối mới tin cậy, có chất lượng và chi phí hợp lý; doanh nghiệp thành công trên thị trường hiện có; các thị trường khác chưa được khai thác hoặc chưa bão hòa; doanh nghiệp có đủ nguồn lực quản lý mở rộng; khi ngành hàng của doanh nghiệp phát triển thành quy mô toàn cầu.
• Chiến lược phát triển sản phẩm chú trọng cách tạo ra sản phẩm mới về mặt nào đó, hay nói cách khác là sản phẩm đặc thù của doanh nghiệp. Chiến lược này đòi hỏi chi phí nghiên cứu và phát triển lớn. Có thể áp dụng chiến lược trong một số trường hợp sau: ngành kinh doanh có đặc trưng công nghệ kỹ thuật thay đổi nhanh chóng; các sản phẩm nổi trội của đối thủ chỉ ở mức giá tương đương; doanh nghiệp cạnh tranh trong ngành có tốc độ phát triển cao.

Sau khi đã kiểm tra các yêu tố cần thiết, đề xuất định hướng và giải pháp là kết quả của quá trình kiểm soát và đánh giá chiến lược. Có thể đó chỉ là những đề xuất tạm thời, tuy nhiên, cũng cho phép cho doanh nghiệp lường trước được một số vấn đề; đó có thể là rủi ro nhưng cũng có thể là cơ hội.

Quá trình đánh giá chiến lược cần phải gắn liền với thực tế. Cần xem xét chiến lược đưa ra và chương trình thực thi có phù hợp hay chưa? Ngân sách cho quá trình triển khai đã hợp lý chưa? Và quá trình hoạt động này đã phù hợp với các điều kiện mới chưa? Nhà quản lý cần xét tới yếu tố thực tế vì bản chất của quá trình đánh giá chiến lược là xem chiến lược có phù hợp với yêu cầu khách quan không?.

Cuối cùng là đánh giá và kiểm tra thông tin. Người quản lý sẽ kiểm soát hệ thống thông tin hiện tại của doanh nghiệp, sau đó so sánh đối chiếu các thông số với kế hoạch đã vạch ra.

3. Đặc điểm của hệ thống kiểm tra đánh giá hiệu quả chiến lược

Một hệ thống kiểm soát đánh giá chiến lược doanh nghiệp hiệu quả có các đặc điểm sau:

• Các hoạt động đánh giá chiến lược cần tiết kiệm tối đa chi phí, không cần quá nhiều thông tin cũng như quá ít thông tin; hoạt động kiểm tra, đánh giá phải tiết kiệm và đảm bảo hiệu quả kinh tế.
• Hoạt động kiểm tra, đánh giá phù hợp với mọi giai đoạn quản trị chiến lược kinh doanh: Hoạt động này chỉ có thể đạt các mục tiêu đặt ra khi nó được tiến hành phù hợp với đối tượng kiểm tra. Việc xác định nội dung, tiêu chuẩn và phương pháp đánh giá dựa trên cơ sở đòi hỏi của đối tượng đánh giá.Mỗi doanh nghiệp chịu sự ảnh hưởng khác nhau do quy mô và lĩnh vực hoạt động khác nhau. Vì thế nội dung chiến lược và cách kiểm tra đánh giá cũng khác nhau. Việc đánh giá chiến lược của một doanh nghiệp có quy mô lớn sẽ phức tạp hơn do doanh nghiệp chịu ảnh hưởng lớn của rất nhiều yếu tố thuộc môi trường kinh doanh cả trong nước và ngoài nước, so với một doanh nghiệp có quy mô nhỏ hơn, hoạt động kinh doanh chủ yếu trong phạm vi một thị trường hẹp nào đó. Điều đó, hoạt động kiểm tra sẽ khác nhau ở lĩnh vực khác nhau.
• Các hoạt động kiểm tra, đánh giá mang tính cung cấp thông tin cập nhật cho nhà quản trị chiến lược. Để đảm bảo khả năng dự tính trước của hoạt động kiểm tra đánh giá, doanh nghiệp cần áp dụng các phương pháp thu thập, xử lí và sử dụng số liệu hiện đại. Các thông tin, số liệu cũ không còn thích hợp với sự biến động của môi trường kinh doanh; vì vậy, việc cập nhật thông tin mỗi ngày là cần thiết.
• Kiểm tra, đánh giá cũng phải được đặt ra phù hợp với việc kiểm tra các hoạt động cụ thể. Các kế hoạch triển khai chiến lược kinh doanh càng ngắn hạn bao nhiêu thì càng ít chịu ảnh hưởng của môi trường bên ngoài, song lại càng phụ thuộc nhiều vào các nhân tố bên trong doanh nghiệp bấy nhiêu. Cho nên nếu không có sự biến động chiến lược kinh doanh thì kiểm tra, đánh giá các kế hoạch này càng phải chú trọng tìm giải pháp thực hiện mục tiêu đã xác định.
• Hoạt động kiểm tra phải đảm bảo tính linh hoạt: Các yếu tố môi trường kinh doanh đều biến động và là điều kiện để đảm bảo kết quả của công tác kiểm tra. Vậy để đảm bảo tính linh hoạt doanh nghiệp phải biết kết hợp ngay trong kế hoạch kiểm tra của mình hình thức kiểm tra định kì và kiểm tra bất thường; đồng thời, điều này phải được triển khai trong thực tiễn.
• Cần thiết lập kế hoạch kiểm tra, đánh giá cụ thể nhằm tái hiện thực trạng đang xảy ra của doanh nghiệp.
• Kiểm tra phải tập trung vào những điểm thiết yếu: các yếu tố khác nhau của cả môi trường bên ngoài và môi trường bên trong đều biến đổi không ngừng, đặc biệt là sự thay đổi của các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài. Không có sự biến động nào là giống nhau hết vậy nên công tác dự đoán không phải lúc nào cũng đem lại kết quả đúng như sự vận động của các nhân tố đó. Khi tiến hành kiểm tra, đánh giá chiến lược kinh doanh nhà quản trị cần hướng sự tập trung vào những nhân tố có tác động mạnh mẽ đến chiến lược kinh doanh (kế hoạch triển khai chiến lược) cũng như những nhân tố có sự biến động chệch khỏi xu thế đã dự đoán đáng kể. Tuy nhiên, việc xác định những điểm yếu cần tập trung không phải lúc nào cũng đơn giản. Có những nhân tố bất khả khảng không thể đoán được.Thực hiện tập trung vào những điểm yếu khi đánh giá chiến lượclà hoàn toàn cần thiết nhằm tập trung vào nỗ lực giải quyết vấn đề cần thiết và đem lại hiệu quả cao với công việc

Nguồn: Phan Thanh Tú (2019), Quản trị Chiến lược Doanh Nghiệp, NXB Công Thương, trang 244 – 249.